Rynek węgla kamiennego w Polsce
Streszczenie
W monografii poruszono problemy kształtowania się rynku węgla kamiennego w Polsce.
Praca zawiera trzy główne części: omówienie pojęcia i rodzajów rynku, zmiany na rynku węgla w latach 1990-2000
i analizę struktur rynku węgla kamiennego.
Pierwsza część jest wstępem do analiz rynku i ma za zadanie przedstawienie najważniejszych pojęć,
w tym przede wszystkim typów rynku oraz ich dyskusję. Omówiono w niej najważniejsze struktury rynków:
konkurencję doskonałą, monopol, konkurencję monopolistyczną oraz oligopol.
Poruszane w tej części pracy problemy dotyczyły przede wszystkim charakterystyk danego typu rynku
oraz zasad formowania cen.
Druga część pracy poświęcona jest analizie danych historycznych o rynku węgla kamiennego w Polsce w latach 1990-2000.
Ich celem jest wskazanie trendów zmiana na rynku węgla, zarówno po stronie podaży jak i popytu.
Stronę podaży opisano przez kształtowanie się wysokości kosztów węgla i analizę ich składników.
Wykazano, że największy wpływ na obniżkę kosztów miało zmniejszenie zatrudnienia.
W ujęciu realnym spadek kosztu wyniósł niemal 50%, mimo znaczącego obniżenia poziomu produkcji o 26%,
który wpływa na zwiększenie kosztów stałych. Następnie omówiono charakterystyczne zjawiska związane
z bilansem węgla kamiennego energetycznego i dla celów koksowania.
Oba te węgle wykazują podobne trendy w kształtowaniu pozyskania i użytkowania.
Szczegółowa analiza trendów w zużyciu wyjaśnia, z jakim natężeniem poszczególne grupy odbiorców zmieniały
swoje zużycie i w których okresach. Największe ilościowo spadki nastąpiły w grupie odbiorców przemysłowych,
bo o około 15 mln ton. Znaczący był również spadek zużycia gospodarstw domowych z 14 do 10 mln ton.
Inne gałęzie gospodarki również zmniejszały zużycie, ale wobec niewielkiego ich udziału w zużyciu
całkowitym spadki te mają niewielki wymiar względny. Z kolei w przemyśle poziom zużycia węgla energetycznego
pozostaje na stałym poziomie dla sektora wytwarzania energii elektrycznej, w pozostałych sektorach następuje
zmniejszenie zużycia o różnej skali. W układzie przestrzennym zużycia węgla nie następują istotne zmiany.
Nadal dominuje Górny ląsk (Katowickie), gdzie zużywa się 30% węgla, drugim jest województwo Mazowieckie z 12% udziałem.
W województwach sąsiadujących z Katowickim, to jest Opolskim i Małopolskim, zużywa się około 14 mln ton.
Około połowa węgla jest zużywana w promieniu do 100 km, a w promieniu do 350 km zużywa się 90% węgla.
W trzeciej części pracy analizowano różne wskaźniki struktury rynków celem określenia typu rynków węgla w Polsce.
Wyróżniono trzy główne obszary badań: rynek węgla energetycznego dla wytwarzania energii elektrycznej i ciepła,
rynek węgla energetycznego dla pozostałych odbiorców oraz rynek węgla koksowego. Dla tych rynków oszacowano
wartości oczekiwanych zmian oraz podstawowych wskaźników opartych na udziałach w rynku: indeksu Lernera,
współczynników Herfindahla-Hirschmana, Giniego. Analiza otrzymanych wyników przekonuje, iż żaden z obliczonych
wskaźników nie daje jednoznacznej odpowiedzi o typie funkcjonujących rynków węgla w Polsce.
Można jedynie zauważyć, że przyjmowane powszechnie kryteria udziałów w rynku i dostępie do informacji wskazują,
że rynki węgla energetycznego dla elektrowni i węgla koksującego mają charakter oligopolistyczny,
podczas gdy rynek węgla energetycznego dla pozostałych odbiorców jest zbliżony do konkurencji doskonałej.
Zaobserwowano, że cena węgla, sprowadzona do porównywalności poprzez ujednolicenie parametrów jakościowych,
jest najwyższa dla elektrowni. Potwierdza to regułę, że odbiorcy o niższej elastyczności cenowej popytu płacą
wyższe ceny.
Prezentowana praca jest ważnym elementem badań zmierzających do budowy modeli rynków węgla w Polsce,
dla których konieczne jest określenie podstawowych charakterystyk rynków. Praca będzie kontynuowana w dwu kierunkach
- aktualizacji danych i analizy trendów w produkcji i zużyciu węgla oraz szacowania charakterystyk rynku węgla.
Abstract
The monograph is devoted to the analysis of coal market in Poland. Three chapters consider types of markets,
changes and trends on Polish coal market in the years 1990-2000 and estimation of market indices.
The first part constitutes general introduction to coal market analysis, which is required, as despite more
than ten years of transformation, the mechanisms of markets are not commonly understood.
The notion of market and price formation on main types of markets is discussed.
Coal market development from 1993 till 200 is analysed subsequently to present trends in both supply
and consumption sections. The most important parameter of supply are costs. They diminished by almost 50%
in real terms while the production is lower by 26%. The major reason is the decrease of employment and labour costs.
Supply and consumption of thermal and coking coal show similar trends. For the thermal coal the largest fall
in consumption is for manufacturing purposes, about 15 Mt from initial 78 Mt. Significant drop is also for households,
from 14 to 10 Mt. Other sectors consumption also decreased, but as they are not significant consumers
it is not an important factor for coal market. Among industry only power generation maintains its consumption level
at 50 Mt. Spatial distribution of consumed coal has not changed since 1990ties. Upper Silesia Coal basin
(Katowice voivodship) dominates with amore than 30%, the second is Mazowieckie voivodship (central Poland)
with 12%. Regions neighbouring to Upper Silesia (Opole and Malopolskie voivodships) consume 14 Mt.
About half of coal is consumed within 100-km range from Katowice and 90% in distances less than 350 km
from Upper Silesia.
The third part is devoted to the analysis of market indicators: Lerner, Hrfindahl-Hirschman,
Gini indexes; shares of markets as well as conjectural variations. Three major markets were considered:
thermal coal for power generation, thermal coal for other consumers and coking coal.
None of the estimated indexes did not indicated specific type of market, while general criteria suggest
that the coal markets for power stations and cokeries should be of oligopolistic type and those for other
consumers similar to perfect competition. One interesting observation that the coal prices of same quality coal
(net of quality parameters) are higher for power generation then for other consumers.
This confirms the rule that prices are higher for consumers of low price elasticity.
The monograph constitutes a part of coal market modelling efforts.
